شرکت مهندسی هدیه سبز پرشین

بونسایی گیاهی نیست که از نظر توارثی پاکوتاه باشد و برای پاکوتاه شدن آن هیچ راه و روش و تجویز مواد به صورت آنی وجود ندارد و نیز برای کوتاه «شدن و ماندن» هیچ عمل ضربتی نمی‌توان انجام داد فرهنگ چین و خصوصا ژاپن در خلق منظرسازی فضای سبز بر این است که کل طبیعت را یکجا به باغ منتقل کنند. نه مانند غربی‌ها که قسمتی از طبیعت را به عنوان باغ تلقی می‌کنند. ژاپنی‌ها طبیعت را دوست دارند نه فتوکپی از آن و باغسازی غربی را فتوکپی از باغ میدانند. بونسایی نوعی از باغبانی هنری است که از قدیم در چین و ژاپن به روشهای مختلف متداول بوده و هم اکنون کل جهان از این هنر با اطلاع هستند و کم و بیش آن را بطور نسبی به اجرا در می‌آورند. از نظر لغوی bon به معنی بشقاب، سینی یا گلدان و sai بمعنی کشت و کار است و Bonsai را کاشت در

گلدان معنی کرده‌اند اما نه هر گلدانی و گیاهی. پا کوتاه کردن یک درخت و کاشت در گلدان کوچک متضمن هرس و نگهداری خاص است که با هرس دیگر درختان در باغ متفاوت است. از نظر لغت شناسی ترجمه ژاپنی آن «درخت در گلدان» است. اما در طول تاریخ خود تعاریف زیادتری برای آن اظهار گردیده است. همخوانی گلدان و گیاه چه از نظر رنگ، جنس، اندازه و بافت دارای اهمیت زیادی است و در حقیقت هرکدام دیگری را تأیید و تعریف می‌کنند و مکمل یکدیگر هستند.

در حقیقت بونسایی عبارتست از تعادل بین ریشه و اندام هوایی و به همین علت باید شاخه های موجود شکل داده شوند و آنهایی که اضافی هستند هرس شوند و تحت رژیم غذایی و نگهداری خاص خود قرار گیرند. گیاه بونسایی تحمل حمله قارچ‌ها و حشراتی مانند شته ها را ندارد و همانند درختان بزرگ نمی‌تواند از خود مقاومت نشان دهد و یا قدرت ریشه های آن در آب یابی از ذرات خاک و جذب آن در حد اندام خودش کم و کوچک است و نمی‌تواند غذای خود را مانند درختان بزرگ از تجزیه کودهای حیوانی به دست آورد. با تمام این توضیحات باید اعتراف کرد که نام بونسایی به عنوان یک هنر بسیار مشکل مطرح شده که مسلماً صحت ندارد و آن طوری که فکر می‌کنند چندان هم مشکل نیست. فقط لازم است همان معنی بونسایی که ذکر شد به خاطر بیاورید (درختی در یک گلدان). اگر این جمله را به خوبی درک کردید متوجه خواهید شد. نگهداری گیاه بونسایی خیلی مشکل‌تر از داشتن یک گیاه معمولی آپارتمانی نیست.

تاریخچه:

کاشت در گلدان برای تغذیه و یا استفاده دارویی به قدمت تاریخ بشر است و هزاران سال سابقه دارد اما استفاده از گیاه گلدانی به عنوان زیبایی به ندرت صورت می‌گرفته است. پس از شروع استفاده از گیاه گلدانی به عنوان زینت و زیبایی به یکباره هنر تولید گیاهان مینیاتوری در چین به ظهور پیوست. نقاشی‌های روی دیوار در ۲۰۰ سال قبل از میلاد و حمل درختان در درختچه ها و سنگ توسط کارگزاران و مستخدمین حکومتی مؤید و شاهد این پدیده هنری است. امروزه پس از ۲۰۰۰ سال از آن تاریخ تولید درختان بونسایی یکی از هنرهای متداول چین و خاور دور است. در چین اخبار و اطلاعات زیادی راجع به قدمت تولید گیاه مینیاتوری در دست است. یکی از امپراطوران سنگین وزن که از مسافرت و بازدید از قلمرو حکومتی وسیع خود عاجز بود دستور داد که قلمرو خویش را به صورت ماکتی کوچک در حیاط قصر بسازند تا بتواند از پنجره اطاق خواب خود نقشه کشور خویش را مشاهده و فرمانروایی کند؛ و تاریخ اخیر تصاویر گیاهان مینیاتوری با شاخه های پیچ در پیچ به شکل پرندگان و حیوانات را که بنام می‌نامند مشخص کرده است که این لغت ریشه بونسایی Pun-sai Bonsai را ساخته است که هم اکنون با همین نام سالیانه میلیون‌ها گیاه مینیاتوری از چین به سایر کشورهای جهان صادر می‌گردد.

تفاوت گیاهان بن سای شده با گیاهان معمولی

بن سای به علت رشد در یک محیط محدود، از نظر تبادلات غذایی، اندکی با گیاهی که در باغچه یا جنگل رشد می‌کند متفاوت است. یک درخت ریشه‌ی خود را برای جذب مواد غذایی در خاک گسترش می‌دهد و شاخساره‌ی آن با توجه به میزان مواد غذایی و نور و … که از محیط می‌رسد، رشد می‌کند. درخت تا جایی که ریشه توانایی ارسال مواد غذایی به بالا را دارد، قد می‌کشد. بعد از آن درخت کم کم رو به پیری رفته و سرانجام خواهد مرد. اما در بن سای این‌طور نیست. میزان تبادلات ریشه و اندام هوایی در بن سای، به پرورش دهنده آن بستگی دارد. این میزان هرچه بیشتر باشد، بن سای بلندتر می‌شود و بر عکس. نکته‌ی مهم در بن سای تعادل میان اندام‌ها (زمینی و هوایی) است. زمانی که این تعادل در محیط یک گلدان ایجاد شود، می‌توان گفت که گیاه به بن سای تبدیل شده است. تفاوت دیگر بن سای با گیاه معمولی عمر بیشتر آن است. چون ریشه و شاخساره‌ی بن سای دائم در حال هرس شدن هستند، همواره تولید اندام‌های جوان می‌کنند. ریشه هم به علت کوتاه بودن قد درخت برای ارسال مواد غذایی زیاد دچار مشکل نمی‌شود.

معیارهای انتخاب گونه گیاهی مناسب

برای انتخاب گونه‌ی مناسب باید علاوه بر زیبایی گیاه، موارد دیگری را هم در نظر گرفت. میزان تابش مسقیم آفتاب، شدت نور و دمای محل نگهداری در انتخاب گونه تعیین کننده هستند. بسته به اینکه محل نگهداری فضای بسته (اتاق) است یا فضای آزاد، گونه‌ی گیاه باید تفاوت داشته باشد. البته در فضای بسته هم در صورت وجود تابش مستقیم یا استفاده از لامپ‌های فلورسنت، می‌توان از گونه‌های فضای آزاد با رعایت برخی شرایط استفاده نمود. گیاهان سایه پسند مثل فیکوس‌ها برای اتاق‌های کم نور و درختانی مثل نارون، انار و زیتون برای اتاق‌هایی که روزانه چند ساعتی از تابش خورشید بهره‌مند می‌شوند، مناسب هستند. درختان زیبایی چون انواع افرا، بلوط، آزاد، ممرز و انواع سوزنی برگ‌ها برای بن سای فضای آزاد بسیار مورد توجه قرار گرفته‌اند.

بن سای‌های همیشه سبز، خزان‌دار، مثمر و غیر مثمر

زیباترین بن سای‌ها معمولاً گونه های خزان دار هستند. این گیاهان در فضای باز به راحتی رشد می‌کنند و در برابر تغییرات فصول عکس العمل نشان می‌دهند. مشاهده‌ی گونه‌های خزان دار و تغییر رنگ برگ‌ها در پاییز و زمستان و جوانه زنی مجدد آنها در بهار بسیار مورد توجه علاقمندان است. از جمله گونه‌های خزان دار می‌توان چنار، ممرز، بلوط، افرا و … را نام برد. سوزنی برگ‌ها، سیتروس‌ها، فیکوس‌ها و … از جمله بن‌سای‌های همیشه سبز هستند. جذابیت این گونه‌ها به سبز بودن آنها در پاییز و زمستان بر می‌گردد. بیشتر گونه‌های فضای بسته همیشه سبز هستند. نگهداری از بن سای‌های غیر مثمر مانند: فیکوس، برگ نو، افرا، راش و … قدری راحت‌تر است. پرورش گونه‌های مثمر مثل سیب، انار، به، خاس و … در صورتی که از آنها میوه بخواهیم قدری دشوار است. در این موارد میزان، نوع و زمان تغذیه‌ی مصنوعی بسیار مورد اهمیت است.

مراقبت از بونسای

نور و دمای بونسای :

بونسای ها را در غالب اوقات سال در خارج از منازل نگهداری می‌نمایند امّا برای مدتی که به داخل منازل منتقل می‌گردند، نور دهی آنها را با انعطاف بیشتری می‌توان انجام داد بنابراین از هر آنچه در اختیار دارید، برای این منظور می‌توانید بهره گیرید. ارتفاع لامپ‌ها از زمین بستگی به ارتفاع درخت بونسای دارد که در صورت استفاده از فلورسنتمی توان آنرا با فاصله بسیار نزدیکی جهت حداکثر نور دهی قرار دهید زیرا اینگونه لامپ‌ها تولید گرما نمی‌کنند. برای این منظور بهتر است از لامپ‌های فلورسنت بلند استفاده نمایید و آنها را بالای بونسای از سقف آویزان کنید. برای ایجاد دمای مناسب محیطی در زمستان‌ها می‌توان ۲-۱ عدد لامپ حبابیکه دارای نور نقطه ای هستند در بالای بونسای و با فاصله مطمئن نصب نمایید. پوشانیدن بخش خارجی گلدان‌ها با صفحات عایق از صدمه دیدن گلدان‌ها جلوگیری می‌نماید و به گرم‌تر ماندن ریشه ها در زمستان کمک می‌کند

آبیاری بونسای :

بونسای هایی که برای مدت‌ها و بصورت عاشقانه ای آبیاری و مراقبت گردیده‌اند، قادرند بر بینندگان خود تأثیرات عمیق و پایدار بگذارند بویژه اگر دارای عمرهایی بیش از یک قرن بوده و از پرورش دهندگانی به دیگران دست به دست شده باشند. از طرفی هرگونه ایجاد استرس بر بخش‌های شاخ و برگی گیاه بر سیستم ریشه ای کوچک آن نیز تأثیر خواهد گذاشت و سیستم ریشه ای کوچک و سطحی‌تر بیش از سیستم ریشه ای عمیق‌تر و گسترده تر آسیب خواهد دید زیرا قادر به تأمین رطوبت کافی برای شاخ و برگ‌ها بویژه اگر درمعرض جریان هوای خشک قرار گیرند، نمی‌باشد. از طرف دیگر، از دلایل عمده مرگ درختان بونسای، آبیاری بیرویه می‌باشد زیرا برخی افراد بغلط می‌پندارند چونکه درختان در گلدانهای کوچک پرورش داده شده‌اند حتماً باید دائماً آبیاری گردند درصورتیکه براساس گونه های گیاهی انتخاب شده، شرایط محیطی، نوع خاک، اندازه گلدان و محل استقرار بونسای می‌توان آبیاری لازم را بصورت های مختلف از دو بار در روز تا یکبار در هفته تغییر داد و عموماً باید سطح خاک آن بعمق ۱-۰٫۵ اینچ قبل از هر آبیاری بطور کامل خشک شده باشد.

آبیاری بروش “مه پاشی” (misting) با اسپری کننده ها بر روی شاخ و برگ گیاه کمک چندانی به رفع مشکلات کمبود آب برای بونسای نخواهد بود امّا روش مناسبی برای افزایش رطوبت محیط گیاه خواهد شد. بهتر است بخش زیرین گلدان را بطور کامل در درون ظرف آب قرار دهید زیرا از این طریق مانع شسته شدن ذرات خاک نیز خواهید شد. در برخی از موارد، سینی پُر از سنگریزه ای که برای سهولت انجام زهکشی در زیر گلدان‌ها قرار داده می‌شود بعنوان منبع بهبود رطوبت محیط عمل نموده و بهتر است سنگریزه های آنرا بصورت هفتگی شسته و تمیز نمود و یا اینکه سینی حاوی بونسای را بطرف یکی از گوشه های آن که دارای منفذ است به کمک قطعه ای آجر یا سرامیک برای تسهیل زهکشی بصورت شیبدار درآورد. قرار دادن ورقه های پلاستیکی بر روی چوب‌های «T» شکل در بالای درخت بونسای نیز باعث افزایش رطوبت محیط اطراف گیاه خواهد شد امّا بطور کلی در هنگام آبیاری‌ها از پرتاب شدن ذرات خاک که در اثر پاشش آب ممکن است روی دهد، باید ممانعت بعمل آید

انتخاب گلدان مناسب :

برای تهیه یک گلدان خوب، علاوه بر سلیقه و علاقه، در نظر گرفتن چند نکته مفید است:

یک گلدان مناسب باید از نظر وزن با گیاهی که در آن کاشته می‌شود تناسب داشته باشد. زهکشی گلدان باید به خوبی انجام شود. در مورد سوزنی برگ‌ها باید کمی بیشتر از معمول باشد. شکل و اندازه گلدان باید متناسب با نوع گیاه باشد. تناسب رنگ گلدان با رنگ برگ‌ها یا ساقه هم می‌تواند در زیبایی گیاه تاثیر داشته باشد. برای گونه‌های خزان دار که ریزش برگ آنها مورد توجه است، گلدان‌های بیضی و گرد زیباتر هستند. در مورد ساقه‌های ستبر و گیاهان کهنسال، گلدان‌های عمیق‌تر مناسب‌تر اند. ضمن این‌که به تعادل گیاه هم کمک زیادی می‌کنند.

خاک بونسای:

در گلدان‌های بن سای بافت خاک با گلدان‌های معمولی تفاوت دارد. زهکشی و توانایی نگهداری آب باید زیاد باشد. به طور متوسط هر گلدان روزانه یک بار آبیاری می‌شود؛ بنابراین باید از زهکشی مطلوب برخوردار باشد، در عین حال باید توانایی ذخیره و نگهداری آب و مواد غذایی را هم داشته باشد. به اصطلاح نباید به راحتی آبشویی شود. یک خاک خوب باید همزمان دو خصوصیت زهکشی، نگهداری آب و مواد غذایی را داشته باشد. سوزنی برگ‌ها نیاز به خاک تقریباً سبک با زهکشی قوی دارند. قدری هم اسیدی بودن خاک برای /ان‌ها مفید است. در مقابل بیشتر پهن برگ‌ها خاک مرطوب را ترجیه می‌دهند. با توجه به گونه گیاهی مورد نظر، می‌توان مخلوطی از خاک برگ (هوموس) الک شده، رس و شن را مورد استفاده قرار داد. با افزایش نسبت شن قابلیت زهکشی خاک بیشتر می‌شود. هرچه خاک برگ بیشتر باشد، قدرت نگهداری آب بیشتر است. افزایش نسبت رس در مخلوط سبب سنگین‌تر شدن خاک می‌شود. به طور کلی تهیه یک مخلوط مناسب به روش آزمون و خطا هم بد نیست

کود دهی بونسای :

درختان غالباً کود پذیری زیادی دارند امّا اینکه آنها را در ظروف کم عمق برای احراز رشد بطئی پرورش دهیم، مقوله ای دیگر است. کودها فقط برای تحریک رشد نیستند بلکه برای سلامتی طبیعی گیاهان مؤثرند. اغلب مخلوط‌های خاک بونسای درشت بافت و دارای مقادیر کمی از مواد غذایی هستند و کودها تنها منبع تأمین کننده مواد ضروری گیاهان در بسیاری از بونسای ها می‌باشند. کود دهی را گاهی “تغذیه” هم می‌نامند امّا در واقع انسان به گیاه غذا نمی‌دهد بلکه عناصر مورد نیازش را در اختیارش می‌گذارد و گیاه از آنها غذای خود را می‌سازد و یعنی به خودش غذا می‌دهد. برای کود دهی اغلب می‌توان از کودهایی که دارای ترکیبات ضعیفی هستند و ویژه خانگی ساخته شده‌اند، بصورت هفتگی یا ماهانه استفاده نمود زیرا آنها بسیار مطمئن‌تر از کودهای قوی‌تری هستند که با فاصله زمانی بیشتری مصرف می‌گردند.

استفاده از مقادیر زیاد کودها و در زمان نامناسب کود دهی موجب افزایش احتمال سوختگی ریشه ها می‌شوند لذا باید به درصد نیتروژن، فسفات و پتاسیم (macro nutrients) بر روی برچسب بسته های آنها توجه شود که بصورت «N-ph-po» یا «N-P-K» درج می‌شوند؛ مثلاً «۵-۱۰-۱۵» بیان کننده ۱۵ درصد نیتروژن، ۱۰ درصد فسفر و ۵ درصد پتاسیم می‌باشد. مقدار زیاد ازت موجب تشویق رشد رویشی گیاه می‌شود و فسفر و پتاسیم نیز برای ساختمان سلول‌های گیاهان، توسعه ریشه ها و گلدهی ضروری هستند. کودهای کم مصرف (Micro-nutrients) دارای برخی عناصر هستند که به میزان ناچیز مورد نیاز گیاهان می‌باشند و افزودن آنها موجب جلوگیری از کمبودهایی می‌شوند که در روند عادی رشد گیاهان ظهور می‌یابند. برخی فروشگاه ها کودهای “قرصی شکل” را می‌فروشند که آنها را بر روی سطح خاک گلدان‌ها قرار می‌دهند تا پس از هر بار آبیاری موجب کود رسانی با ثبات ولی ضعیف را برای گیاه فراهم سازند. البته کودهای مایع امکان اسپری کردن بر روی شاخ و برگ را ممکن می‌سازند که به “تغذیه برگی” موسومند. این روش توسط بسیاری از پرورش دهندگان بونسای توصیه می‌شود زیرا مستقیماً و سریعاً جذب سلول‌های گیاه می‌گردند. از مواد مکمل (super thrive) و یا عصاره جلبک‌های دریایی نیز می‌توان برای افزایش کارآیی کودها استفاده نمود. برخی از مواد هورمونی و ویتامینی مطمئن گاهاً قادرند تا از طریق تحریک درخت به ترمیم آن کمک نمایند.

بهترین زمان کود دهی اوایل فصل بهار است و در این زمان مقدار بالایی از نیتروژن برای رشد گیاهان جوانی که می‌خواهید دارای رشد سریع و قوی باشند، ضروری است امّا در اواخر بهار پس از اینکه رشد سریع درخت خاتمه یافت، باید از مخلوط‌های حاوی مقدار کمتر ازت استفاده کرد تا مرحله بلوغ در گیاه ظاهر شود. کود دهی را باید در تابستان تا رسیدن درخت به حالت نیمه خواب ناشی از گرمای تابستانه ادامه داد. کود دهی را پس از شکستن گرمای شدید نیز با درصدهای کمتر ازت تا آغاز پائیز تداوم می‌بخشند. برای دستیابی به بهترین میزان کود دهی درختان باید ابتدا یک دوجین از هر نوع درخت مورد توجه را برویانید و سپس اولین درخت را با مقداری از کود که فکر می‌کنید صحیح است، تغذیه نمایید و در هفته های آینده باید همان مقدار کود را به همان گیاه و گیاه بعدی بیفزایید و آنقدر ادامه دهید تا اولین گیاه بمیرد و در این صورت در می‌یابید که مناسب‌ترین مقدار کود برای گیاه مورد نظرتان چقدر است. از این طریق می‌توانید بر تجربیات خود بیفزایید که با ارزش‌ترین سرمایه برای پرورش سالم‌ترین گیاهان بونسای خواهد بود. یکی از مشکلات عمده این مقوله عبارت از افزودن کودها به درختان ناسالمی است که فکر می‌کنید دچار معضلات سوء تغذیه هستند. درصورتی که درختان بندرت از گرسنگی می‌میرند امّا کود دهی نامناسب می‌تواند مشکلات ریشه ای مهمی را برای گیاه سبب شود و درخت را سریعاً بمیراند. هرگز نباید به گیاهانی که دوره خواب زمستانه را می‌گذرانند، کود داده شود زیرا درختان بدون برگهای خود قادر به غذا سازی نیستند و درختان همیشه سبز نیز در اواسط زمستان دارای فعالیت زیادی نیستند و غذا سازی قابل توجهی ندارند بنابراین نمی‌توانند از کودهای داده شده به میزان کافی بهره گیرند. هرگز نباید به گیاهان مریض کود دهی نمود زیرا موجب بدتر شدن وضعیت آنها می‌شود. همچنین افزایش کودها به خاک می‌تواند باعث بروز اشکالاتی در روند جذب آب توسط گیاه گردد.

هرس بونسای:

اگر خواهان تولید گیاهان شاخصی هستید ابتدا قبل از انجام هرس باید در مورد گیاهانتان مطالعه نمائید و اینکه چگونه درخت را تربیت کنید تا بحالت دلخواه شما نائل آیید هر چند که به چندین مرحله از هرس کرده و سالها وقت نیازمند باشد. هرس کردن گواینکه موجب کنترل رشد گیاه می‌شود امّا نباید مانع رشد آن گردد و این عمل بعنوان تکنیکی جهت هدایت تمایلات رشدی گیاهان برای رشد در جهت پدید آوردن شکل‌های جذاب و چشم نواز می‌باشد و نباید بعنوان شیوه ای ستمگرانه برای تبدیل ضمیر آنان جهت بونسای شدن تلقی گردد. درصورتیکه روش‌های مناسب جهت حفظ اندازه و شکل درختان بونسای انجام نگیرد، آنها بزرگ‌تر از معمول خواهند شد ولی هرس مناسب به رشد و سلامتی گیاهان بواسطه دریافت نور و هوای کامل می‌انجامد.

زمان و چگونگی هرس شاخه ها بستگی به نوع گیاه دارد. از جداول زمانبندی شده کتاب‌ها فقط بعنوان یک ملاک کلی بهره گیرید زیرا فصول از سالی به سال دیگر و از منطقه ای به منطقه دیگر تفاوت می‌نمایند. هرس شاخه ها (pruning) را بکمک قیچی یا ابزار مناسب دیگری برای شکل دهی دلخواه درختان انجام دهید. برای این منظور سعی شود که شاخه ها تا حد امکان در نزدیکی محور (pivot) تلاقی دو لبه برش قیچی قرار گیرند تا عمل قطع آنها راحت‌تر انجام شود ولی برای قطع شاخه های ضخیم‌تر می‌توان از ارّه مناسب استفاده نمود. شاخه ها را از فاصله یک اینچی تنه قطع کنید زیرا برآمدگی حاصل شده بر روی تنه درخت بمرور زمان تحلیل (nibble) خواهد رفت و فقط اثری از آن (stub) باقی خواهد ماند. داشتن تنه کوتاه‌تر و شاخه های اصلی کوچک‌تر توسط گیاه اولویت دارد تا دارای سیستم انتهایی و برگدهی جذاب‌تری گردد و در این حالت باید کوشش شود تا خصوصیت ایجاد شده بخوبی حفظ گردد و بمرور به شکل دلخواه نهایی درآید. پس از اینکه درختان پرورش یافته به مراحل پالایش (refinement stage) نائل آمدند، عملیات هرس کردن را به منظور حفظ گیاه و همچنین برای ایجاد خصوصیات ظاهری بهتر اجرا می‌کنند

مرحله ۱ شروع:

اجازه بدهید تا نهال شما رشد نموده و سپس انتهای آنرا قطع کنید. میزان ساقۀ قطع شده به تمایل شما و ریسکی که می‌پذیرید، بستگی دارد زیرا هرچه گیاه را از ارتفاع بلندتری قطع نمایید برای بقاء گیاه مطمئن‌تر است ولی برای کسب بهترین نتایج باید به هرس شدیدتری اقدام کنید. محل بریدگی را با وازلین مسدود نمایید. برخی افراد بواسطه عدم پذیرش خطرات هرس شدید، آنرا انجام نمی‌دهند و ترجیح می‌دهند تا از این مرحله اجتناب نموده و گیاهانی را بخرند که بین مرحله ۲ و ۳ باشند درصورتیکه مرحله ۱ کلید موفقیت بحساب می‌آید زیرا در این مرحله است که بسیاری از تفاوت‌های ممکنه بروز می‌نمایند. در این مرحله، هرس ریشه ها نیز درمورد گیاهان خیلی جوان برای قطع انتهای ریشه اصلی و ایجاد سیستم ریشه ای فشرده و ایده آل انجام می‌پذیرد.

مرحله ۲ فرم دهی :

درصورتی که پس از انجام هرس فقط یک یا دو جوانه جدید ظاهر شوند، در بسیاری از مواقع باید از خود بپرسید که چرا چنین شده است؟ آیا می‌توان بذور گیاهان مناسب بیشتری بدست آورد؟ آیا می‌توان شرایط محیطی را بهتر نمود؟ آیا آبیاری و کود دهی مناسب بوده‌اند؟ زیرا در این مرحله باید گیاهان را بخوبی تغذیه کنید تا رشد بسیار خوبی حاصل نمایند سپس از ۳-۲ نقطه جدید که ظاهر گردیده‌اند، یکی را که دارای بهترین موقعیت است انتخاب نموده و بقیه را حذف کنید و اجازه بدهید تا حداقل ۸ -۷ برگ جدید قبل از انجام هرس بعدی برویند و آماده انجام مرحله ۳ گردند.

مرحله ۳ یا پالایش:

پس از ۱۰ -۸ سال که از عمر بونسای گذشت و وضعیت مناسبی را از خود بروز داد، بهتر است ظرف آنرا بزرگ‌تر نمائید تا با افزایش سیستم ریشه دهی برای مراحل بعدی آماده شود امّا در بسیاری از موارد باید به آسان‌ترین راه مبارزه طلبی که دارای ریسک زیادی است و منجر به بهگزینی گیاهان می‌گردد یعنی هرس کردن تن در دهید. سرانجام اگر بخوبی درک نموده باشید که چگونه گیاهتان در طی سالهای اخیر رشد یافته است، آنگاه به بهترین وجهی خواهید توانست در ادامه راه به شکل دهی، نگهداری و اصلاح درخت خود و حتی ایجاد تغییر در آن همت گمارید.

تعویض گلدان بونسای :

گیاهان بونسای به خاک اندک داخل گلدان خود وابسته هستند ولیکن زمانیکه این گلدان‌ها پُر از ریشه می‌گردند، لاجرم گیاه از رشد باز می‌ماند و جذب هوا و آب از خاک دشوار می‌گردد و تعویض مرتب گلدان باعث طول عمر و دیرپایی گیاه می‌شود. درختان با افزایش عمرشان یقیناً دارای تاج بزرگ‌تری خواهند شد و باید آنها را در گلدان‌هایی که اندکی بزرگتر می‌باشند، منتقل نمود و حتی اگر گلدان بعدی از نظر عمق، زوایا و شکل مشابه قبلی است امّا باید از وسعت بیشتری برخوردار باشد. راز داشتن یک بونسای سالم، محافظت کافی از ریشه های آن است که نیازمند تعویض منظم گلدان یا ظرف آن می‌باشد که ضمن آن باید ریشه های دارای رشد اضافی را هرس نمود و گیاه را به خاک و ظروف جدید منتقل کرد. برای این منظور ابتدا باید گیاه را از گلدان خارج ساخت و با دقت خاک‌های اطراف ریشه های آنرا تمیز نمود و یک سوم ریشه های آنرا هرس کرد تا به توسعه بیشتر تاج خود بپردازد. برای خارج کردن درخت از گلدان نباید آنرا بکشید بلکه به کمک ابزارهای چنگال مانند ریشه ها را از خاک خارج کنید و بتکانید و سپس آنها را تا حد نزدیک به طوقه به پیرائید و به گلدان مشابهی منتقل سازید. خاک اطراف ریشه ها را می‌توان با فشار ملائم آب نیز بزدائید.

آفات و امراض بونسایی

در صورت مشاهده این نشانه ها برای گرفتن دستور مبارزه به کارشناس حفظ نباتات مراجعه فرمایید. پس از گرفتن دستور مبارزه سمپاشی را روی چند برگ گیاه آزمایش کنید و پس از حصول اطمینان از حساسیت و یا مقاومت گیاه نسبت به سم با رعایت و دقت در غلظت و سایر موارد احتیاطی سمپاشی را شروع نمایید.

• شپشک ها: این حشرات آلت مکنده دارند و با تغذیه آنها برگ‌ها خمیده و تا می‌شوند. گیاه را ضعیف می‌کنند و ممکن است به خشک شدن موضعی منجر گردد.
• مگس سفید: در پشت برگ‌ها تخمگذاری می‌کنند. تخم‌ها سفید متمایل به سبز است. لاروهای آنها گیاه را ضعیف می‌کنند.
• کفشدوزک‌ها: البته حشره کامل این‌ها مفید است و شته را می‌خورد اما لارو آنها به بافت گیاهی حمله می‌کند
• شپشکهای نرم تن: که با سپر قهوه ای خود به گیاه می‌چسبد و از شیره گیاهی تغذیه می‌کنند برگ‌ها زرد و گیاه ضعیف می‌گردد.
• عنکبوت سرخ: با حمله به برگ‌ها ریزش بیش از موعد باعث می‌گردد.
• تریپس ها: حشرات کوچک بالداری هستند که با فروکردن خرطوم خود به داخل گیاه از شیره گیاهی تغذیه می‌کنند. گیاه را ضعیف کرده و رشد آن را متوقف می‌کنند. در نقطه حمله لکه های نارنجی رنگ تولید می‌شود.
• زنبورها: به برگ‌ها حمله می‌کنند و در آنها سوراخهایی ایجاد می‌نمایند و کلروفیل آنرا می‌خورند و رگبرگ‌ها را باقی می‌گذارند.
• کنه ها: بیشتر در سطح زیرین برگ‌ها زندگی می‌کنند و ترشحات آنها سطح برگ‌ها را می‌پوشاند.
• سوسک‌ها: که لارو و حشره کامل آنها دارای آلت دهانی جونده هستند و برگ‌ها را سوراخ سوراخ می‌کنند.
• مگس خاکی: حشرات بالغ آنها برای گیاه ضرر ندارد. اما لاروهای آنها از ریشه های نازک‌تر تغذیه می‌کند.
• ریشه خوار: از سوسکهای خطرناک است که لاروهای آنها به ریشه های ظریف حمله می‌کند و گیاه را ضعیف کرده سپس خشک می‌کند.
• چوب پنبه ای شدن: پشت برگ‌ها باد کرده و به شکل چوب پنبه در می‌آید. این علایم پاسخ گیاه به محیط مرطوب یا نور کم است.
• قارچ پرونوسپرا: در روی برگ‌ها تولید لکه های زرد و قهوه ای رنگ به شکل‌های نا منظم می‌کند.
• قارچ آنتراکتوز: این قارچ در محیط گرم و مرطوب حمله می‌کند و لکه های ریز و سیاه در برگ‌ها ایجاد می‌کند که نهایتاً منجر به سقوط آنها می‌گردد.
• قارچ بوتری تیس: در هوای دم کرده و خفه و بدون جریان حمله می‌کند که نقاط خشک قهوه ای روی برگ‌ها ایجاد می‌شود. نهایتاً منجر به حمله کپک خاکستری می‌گردد.
• کپک سیاه: کپک سیاه به صورت دوده پودر مانند در پشت برگ‌ها دیده می‌شوند.
• پژمردگی: ممکن است مربوط به گندیدگی و فساد ریشه باشد در غیر اینصورت احتمال دارد ویروس‌ها باعث این پژمردگی شده باشند.
• سفیدک ها: در اوایل بهار حمله سفیدک ها بیشتر است. علامت این بیماری مانند پاشیدن آرد بر روی برگ است.
• زنگ‌ها: لکه های قهوه ای تا قرمز سوخته روی برگ‌ها ایجاد می‌گردد. اسپور این قارچ‌ها را به صورت دوسلولی در زیر میکروسکوپ می‌توان مشاهده کرد.